Deel 8: Vertienvoudigd

Het is 08.00 uur in de ochtend en we zitten voorin de bus. Lara hebben we bij het bezoekerscentrum in een kantoortje achtergelaten waar het koel is. Ik wil net vertellen over mijn stage tegen onze gids Pablo en de bus rijdt het Doñana nationaal park in ‘el lince!!!!’, roept de buschauffeur. Ik kan het niet geloven. We zijn nog maar net vertrokken of we zien nu al een lynx? Ik druk mijn camera tegen het glas, vergeet in te zoomen en druk snel op de knop. De lynx draait zijn hoofd om naar ons en vervolgt langzaam zijn weg. Niet in een drafje of zo, maar heel rustig. Hij loopt alsof de weg van hem is. Alleen katachtigen hebben zo’n attitude. Ik kan het niet geloven, we zijn nog geen vijf minuten onderweg. Laia roept uit “Oh wat lief”, en zelfs Robbert is onder de indruk. “Wat een prachtig dier!”. De lynx blijkt een vijf-jarig mannetje te zijn ‘Quitchua’.

Die middag app ik Mara via Facebook messenger. Dit zijn de momenten dat ik Facebook erg dankbaar ben. In het verleden zou je elkaar uit het oog verliezen, maar nu binnen enkele seconden kun je weer in contact zijn met elkaar, zelfs na twintig jaar. ’You are a lucky fish to see a lynx!’ reageert ze  I’ve been back to Doñana several times and it’s still  quite difficult to spot them!’ En opnieuw begrijp ik hoe bijzonder het is dat we deze lynx gezien hebben. Ik ben een bofkont. En wat ben ik blij dat ik dit keer het moment kan delen met Robbert en Laia.

De Iberische lynx kwam in 1940 nog voor in 15 locaties in Spanje en Portugal. Sinds dat moment gaat het bergafwaarts met de populatie. Het meest wordt de lynx getroffen door de slechte konijnenstand. In 1950 breekt myxomatose uit in de konijnenpopulatie, waardoor de lynx populatie crasht in de jaren zestig. En in de jaren 80 breekt er RHD uit (Rabbit hemorrhagic disease). Hierdoor wordt de populatie extra kwetsbaar voor de bedreigingen veroorzaakt door de mens. Daarbij staat het verlies aan leefomgevingmet stip op nummer één. Maar lynxen vinden ook de dood in vallen die voor andere dieren gezet zijn (bijv. het konijn), jacht en vergiftiging - wel of niet gericht op de lynx.  Later (in de jaren negentig en in begin van het millenium) worden de dieren ook regelmatig doodgereden in het verkeer. Uit latere reconstructies blijkt dat de jacht mogelijk een groter aandeel heeft dan eerder is gedacht (Gil-Sánche en McCain, 2011[1])

Tussen 1990 en 2000 wordt het dieptepunt bereikt en komt de lynx alleen nog maar voor in het oostelijk deel van Sierra Morena (in Andujar) en in Doñana nationaal park.  Maar hier  overleeft de lynx. Deze gebieden bieden geschikt leefomgeving, bescherming van de jacht en goede gezonde konijnen populaties. Naar schatting zijn er minder dan 100 dieren over, maar terugkijkend blijkt dat de populatie mogelijk nog overschat was.

Er moest iets gedaan worden met de laatste lynxen die nog over zijn en in 2003 start ik met een enigszins omstreden project van professor Francisko Palomares. Er worden kunstmatige verblijven gebouwd in Doñana nationaal park om de lynxen die over zijn in ieder geval van voldoende voedsel te voorzien waar ze zelf op kunnen jagen. Er worden konijnen opgehaald uit de bontindustrie. Deze konijnen zien voor het eerst in hun leven daglicht en hebben een 4x4 meter groot buitenverblijf en een eigen burcht. De lynx kan via een heuveltje zelfstandig het verblijf bereiken en zelf jagen op de konijnen. Het werkt tweeledig. De lynx heeft een gemakkelijk extratje en voor de moeders onder hun is dit geen overbodige luxe maar pure noodzaak om hun jongen de grootste overlevingskans te bieden. Tevens kan het ook de wilde konijnenpopulatie rust geven.

Ik check de verblijven iedere dag op sporen, ik verwissel de fotocamera’s die op dat moment nog met fotorolletjes gevuld worden en laat een nieuw konijn los als er geen konijn meer aanwezig is. Ik leer dat als het konijn de eerste nacht overleeft, dat hij een goede kans heeft om meerdere nachten te overleven. Er is een konijn die zelfs drie weken weet te overleven, voordat hij uiteindelijk bejaagd wordt door een lynx. Helaas hebben de vossen het trucje ook snel door en ik verlies best wat konijnen aan de vos. Mijn stage blijkt interessant te zijn, omdat ik kan uitrekenen wat een lynx ongeveer nodig heeft aan voedsel. Een volwassen lynx heeft een konijn per dag nodig en een moeder met twee opgroeiende jongen, zoals Melody met haar twee jongen, eet twee konijnen per dag.

Deze informatie blijkt cruciaal te zijn voor het fokcentrum dat in 2003 nog in aanbouw is. Er is net een lynx uit het wild gevangen. Er wordt gezocht naar een geschikt vrouwtje. Omdat de lynx erg schichtig is, mensen nog geen ervaring hebben om de lynx in gevangenschap te houden (ook niet in dierentuinen) wordt er veel gediscussieerd. Het gaat zo slecht met de lynx dat er overwogen wordt om een aantal lynxen uit het wild te vangen en deze veilig te stellen in het fokcentrum. Ik heb er gemengde gevoelens bij. Ik begreep toen al dat je niet te lang kunt wachten, je wilt een zo breed mogelijke populatie behouden aan genen, maar met hoeveel lynxen start je? En als je een lynx levend weet te vangen, overleeft hij dan de stress? Eenmaal gevangen zal de lynx niet meer worden vrijgelaten, verwachtte ik, omdat hij zoveel mogelijk jongen moet krijgen die zo veilig mogelijk en zo natuurlijk mogelijk moeten opgroeien. Aan de andere kant, is de overlevingskans in het wild erg klein. Voedselgebrek door de lage konijnenstand, dodelijke aanrijdingen in het verkeer, vergiftiging en zelfs stroperij kwam nog voor. 

Hoe dit verder afloopt leer ik vrijdag als ik naar het fokcentrum ga.

[1] Jose Maria Gil-Sánchez, Emil B. McCain. 2011. Former range and decline of the Iberian lynx (Lynx pardinus) reconstructed using verified records. Journal of Mammalogy. Volume 92, Issue 5, 2011 blz 1081-1090.